“Euskal Herriko eta Guatemalako Kondairak” saila publikatu izan dugu azken hilean zehar, orain hemen denak batzen ditugu, guztiok ikusi ahal izateko. Lanak, beti bezala, gure sareetan publikatu izan ditugu, eta aurreko urteetan egin dugun bezala, kondairak ikuspegi feministatik landuak izan dira. Aurtengo berrikuntza, Euskal Herriko kondairak ere landu izan direla, guztietatik hiru ezagun eta entzunenak. Astero, bost kondaira berri partekatzen aritu gara, historiaz beteak, eta haurtzarora itzularazi gaituztenak bizirauteko eta horiei buruz hausnartzeko. Kondaira horiek hainbat lurraldetan ezagunak izan arren, bai Guatemalan bai Euskal Herrian, aukera eman digute transmititu nahi duten benetako ikaskuntza modu kritikoan aintzat hartzeko.
Gure serieko lehen gonbidatua Cat Monzón izan zen, eta berak, bere poesiarekin, “El Jilguerillo” berrinterpretatu zuen. Kondairak Jilgue izeneko gazte baten istorioa kontatzen du; Batsu gerlari bihozgabe batekin ezkontzera behartu zuten. Jilgek basoari ihes egin zion kantatzera, horixe baitzen gehien gustatzen zitzaiona… eta, ondorioz, Batsuk basoa erre zuen, arrakastarik gabe, neska ez baitzen atera. Hala ere, kasu isolatua da hau, edo indarkeria horiek pairatzen jarraitzen ditugu gure eguneroko bizitzan? Hori izan zen gure kondaira-sortari ekiteko lehen gogoeta, eta, horrekin, kontakizun horiek ikuspegi feministatik aztertzeko gonbita egiten diogu jendeari.
Euskal kondairei hasiera emanez, Maider Arregi bertsolariaren eskutik, “Sorginak”. Euskal sorginak landaredun erritu medizinaletan adituak ziren eta petrikiloekin eta emaginekin lan egiten zuten. Izaki gaiztotzat jo zituzten, naturaz gaindiko ahalmenak erabiliz, begietako gaitzak eta madarikazioak uxatzen zituztelako. Esaten zen bezain gaiztoak ziren sorginak ala Inkisizioaren eskutik jasandako beste zapalkuntza mota bat izan zen?
Coletiva Lemow-eko taldeko neskekin, “El Xocomil” Guatemalako kondairari buruz ikasi genuen; Kondaira honek gazte batek andere batekiko duen maitasunaren indarraz hitz egiten digu, eta, hura konkistatzeko ahaleginean, zurrunbilo kementsu bihurtzen da, egunero ilunabarrean ikusi ahal izateko. “Xocomil” legenda bat baino ez da, edo errealitatearen interpretazio erromantikoa da? Pista bakarra ematen dizuegu: “Xocomil errespetatzen ez duena hiltzen da urek irensten diotelako”…
Euskal kondairekin jarraituz, Curruscu-ren eskutik, “Lamiak”, euskal izaki mitologikoak ditugu, euskal ibaien ertzean bizi diren ahate-oinak eta ile hori luzea duten emakumeak. Euskal kondaira honetan haren portaera ez zela guztiz positiboa esaten da, batzuetan gizonak harrapatzen baitzituzten, baina, kondaira gehiago bat da, edo beste istorio bat non emakumeari errua egozten zaion bere burua ez emateagatik? Berriro ere, gogoeta egitera eta kontakizun tradizional horien atzean dauden ikaskuntzak zalantzan jartzera gonbidatzen zaituztegu.
Gure “Guatemalako eta Euskal Herriko Kondairak” saila gure azken euskal kondairarekin amaitzen da; La Basu raperaren eskutik; “Mari” euskal mitologiako jainkosa nagusia zen, Ama Lurraren pertsonifikazioa eta klima-aldaketak maneiatzeko ahalmena duena. Normalean, emakumearen gorputza eta aurpegia izaten du, ile luze eta horiarekin. Nor da benetan Mari? Emakumearen gorputza eta aurpegia besterik ez da? Mitoa da?
Kondaira hauei esker, lurralde bakoitzeko kultura gehiago ezagutzeko aukera izateaz gain, kontakizun horiek modu kritikoan aztertzeko aukera izan dugu. Horietako bakoitzetik ikaskuntza bat atera ahal izan dugu, emakumeei historikoki egotzi zaizkien indarkeria eta estereotipoak identifikatzen jakiteko. Hori guztia, Guatemalako eta Euskal Herriko hainbat artistaren eskutik ezagutzea, serie hau berezi bihurtu du.
Nota: kondaira bakoitza bere izenburuan etiketatu daude, hala ere, sartu hemen gure Yotubeko kanalera.